Alternatywne zalecenia dotyczące przedstawiania historii niemiecko-polskiej w podręcznikach szkolnych

Z książki:
Materiały dotyczące rekomendacji podręczników szkolnych dotyczących historii niemiecko-polskiej – dokumentacja krytycznych opinii.
Fundacja Kultury Niemieckich Uchodźców (1980), 198 stron

Alternatywne zalecenia dotyczące przedstawiania historii niemiecko-polskiej w podręcznikach szkolnych*)
autorstwa Josepha Joachima Menzela, Wolfganga Stribrnego, Eberharda Völkera

( In Arbeit! )

Przedmowa
W napiętej atmosferze politycznej przed ratyfikacją kontrowersyjnych traktatów wschodnich, w lutym i kwietniu 1972 r. wspólna podkomisja niemieckiej i polskiej komisji UNESCO, bez szczegółowych przygotowań, ale przy dużym nakładzie publicystycznym, przyjęła 31 „Zaleceń dotyczących traktowania stosunków niemiecko-polskich w podręcznikach szkolnych Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec” – od czasów prehistorycznych do 1945 roku. W 1975 roku dodano 6 kolejnych zaleceń dotyczących okresu powojennego (1945-1975). Rok później opublikowane wcześniej teksty zostały zredagowane i zebrane w 26 zaleceń historycznych i 1 geograficznym. Jednocześnie pozbyto się części zbędnego balastu ideologicznego i politycznego zaleceń z 1972 roku. W 1977 roku poprawione teksty ukazały się w równoległym wydaniu w języku polskim i niemieckim: „Zalecenia dotyczące podręczników do historii i geografii w Republice Federalnej Niemiec i w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” (seria publikacji Instytutu Georga Eckerta ds. Międzynarodowych Badań nad Podręcznikami Szkolnymi, tom 22).

Renommierte wissenschaftliche Institutionen, die seit vielen Jahrzehnten im Überschneidungsbereich deutsch-polnischer Geschichte tätig sind, wie z. B. die ostdeutschen Historischen Kommissionen, das Institut für ostdeutsche Kirchen- und Kulturgeschichte, der Johann-Gottfried-Herder-Forschungsrat und das gleichnamige Forschungsinstitut, hatten trotz von der Sache her gegebener Kompetenz und teilweise erklärten Angebots keine oder nur eine völlig unzureichende direkte Möglichkeit der Mitwirkung an den deutsch-polnischen Schulbuchgesprächen. …

*) Alternatywne zalecenia trzech ekspertów ds. niemiecko-polskich kwestii historycznych powstały jako pierwsza próba określenia stanowiska w dyskusji na temat dokumentu Instytutu Georga Eckerta, zainicjowana i wspierana przez Związek Wypędzonych (BdV) oraz Fundację Kultury Niemieckich Wypędzonych (Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen); o ich powstanie zabiegał w szczególności nieżyjący już sekretarz generalny BdV, dr Neuhoff. Fundacja Kultury Niemieckich Wysiedleńców opublikowała je po raz pierwszy latem 1978 r. w formie rękopisu. Poniższa reprodukcja została zaczerpnięta z późniejszej publikacji wydawnictwa v. Hase und Koehler GmbH, Mainz.
Aby móc odróżnić nowe sformułowania i pominięcia w druku od wersji Instytutu Eckerta, konieczna jest znajomość przedmowy. Różni ministrowie kultury, w tym również zwolennicy zaleceń Instytutu Eckerta, przyjęli alternatywne rozwiązania jako godną uwagi pomoc w dyskusji, jednak niektórzy członkowie komisji niemiecko-polskiej zaatakowali je bezkrytycznie, bez merytorycznej dyskusji.

16. Upadek państw centralnych i stosunki niemiecko-polskie

Dopiero klęska militarna państw centralnych i skutki rewolucji listopadowej 1918 roku w Niemczech stworzyły warunki do proklamowania suwerennego państwa.

Klęska militarna Niemiec i wynikające z niej przyjęcie
14 punktów Wilsona poprzez ofertę zawieszenia broni, oznaczało, że Rzesza Niemiecka została zmuszona do zaakceptowania utworzenia niepodległego państwa polskiego. Chociaż Rada Pełnomocników Ludowych, rewolucyjny rząd tymczasowy, nie była przeciwna tej idei, starała się w miarę możliwości zachować jedność Rzeszy i w tym sensie ograniczyć straty terytorialne do minimum.

Dlatego też dla utworzenia niepodległego państwa polskiego ogromne znaczenie miało to, że powstanie poznańskie (27 grudnia 1918 r.) stworzyło fakt dokonany dla części terytoriów roszczonych przez Polskę, jeszcze zanim konferencja pokojowa w Paryżu rozpoczęła rozpatrywanie kwestii granicznych. Podczas gdy rady robotnicze i żołnierskie w regionie poznańskim (z wyjątkiem jego zachodnich krańców i okolic Bydgoszczy), zdominowane przez Polaków, popierały powstanie i odłączenie się od Rzeszy Niemieckiej, niemieckie rady robotnicze i żołnierskie na wschodnich terenach przygranicznych stanowiły ogólnie rzecz biorąc niezawodne wsparcie dla rządu Rzeszy.

Delegacja polska na konferencji pokojowej w Paryżu domagała się zasadniczo przywrócenia granic z 1772 r. w zachodniej części Polski (w tym obszarów zamieszkanych przez ludność niemiecką) _ (.. .) oraz, powołując się na argumenty etniczne, włączenie całego Górnego Śląska i południowej części Prus Wschodnich, które przed pierwszym rozbiorem nie należały do państwa polskiego.

W związku z sprzeciwem Niemiec, poparciem Wielkiej Brytanii i zastrzeżeniami rządu amerykańskiego konferencja pokojowa w Paryżu postanowiła, że w południowej części Prus Wschodnich, niewielkiej części Prus Zachodnich i większości Górnego Śląska przyszła przynależność państwowa tych
terytoriów zostanie rozstrzygnięta w drodze referendum. Jednocześnie postanowiono, zgodnie z punktem 13 proklamacji Wilsona, zapewnić Polsce swobodny dostęp do Morza Bałtyckiego. Przeciwko jednogłośnym protestom niemal wyłącznie niemieckiej ludności Gdańska, wraz z terenem ujścia Wisły, miasto zostało ogłoszone wolnym miastem, w którym Polska uzyskała ważne prawa specjalne. W wyniku tego ustalenia granic utracono połączenie lądowe między Prusami Wschodnimi a pozostałą częścią terytorium niemieckiego; połączenia komunikacyjne regulowała umowa tranzytowa zawarta w 1920 r. zgodnie z traktatem wersalskim.

Traktat wersalski stanowił podstawę prawną istnienia państwa polskiego. Przywrócił on w znacznej mierze granice Polski z 1772 roku na zachodzie. Warunkiem włączenia Polski do tego traktatu, a zwłaszcza uznania jej zachodniej granicy, było podpisanie przez Polskę traktatu o ochronie mniejszości. W niemieckiej opinii publicznej cesje w Poznaniu i Prusach Zachodnich, które bez referendum poddały ponad milion Niemców władzy polskiej, zostały uznane za „nie do przyjęcia utratę niemieckiej ziemi” i budziły obawy o zagrożenie dla niemieckich zasobów żywnościowych.

Spór o przyszłość Górnego Śląska zaostrzył się jeszcze bardziej, ponieważ oprócz napięć narodowościowych ważną rolę odgrywały również interesy gospodarcze (…) związane z górnictwem i hutnictwem Górnego Śląska, zarówno po stronie niemieckiej, jak i polskiej. Ogólnie rzecz biorąc, w miesiącach rewolucji w Niemczech tylko niewielkie, pozbawione wpływów politycznych grupy i pojedyncze osobistości wykazywały zrozumienie dla stanowiska i żądań Polaków. To samo dotyczyło również Polski.