Losy niemieckiej mniejszości narodowej na wschodniej części Górnego Śląska w latach 1922–1939
Z książki:
„Das Schicksal der deutschen Volksgruppe in Ostoberschlesien in den Jahren 1922-1939“
autora Frank Keitsch
Z okładki książki
Część 1
Podział Górnego Śląska, ogłoszony przez mocarstwa zwycięskie I wojny światowej w ramach próby politycznej reorganizacji Europy Środkowo-Wschodniej na zasadach państwowości narodowej, zgodnie z wynikami referendum z 20 marca 1921 r., podzielił obszar przemysłowy, który rozwijał się przez wieki, i pozostawił po sobie, ze względu na wielojęzyczność w zachodniej części Górnego Śląska, która pozostała w granicach Rzeszy Niemieckiej, pozostawiła znaczną grupę polską, a we wschodniej części Górnego Śląska, która została przekazana Polsce, liczną grupę niemiecką.
W celu ochrony mniejszości obu stron przed prześladowaniami ze strony większości narodowej, Rzesza Niemiecka i Polska, na mocy postanowienia konferencji ambasadorów z 20 października 1921 r. – sześćdziesiąt lat temu – zawarły 15 maja 1922 r. niemiecko-polskie porozumienie w sprawie Górnego Śląska, po tym, jak Polska ze swojej strony, jako warunek przyłączenia wschodniej części Górnego Śląska, wraz z podpisaniem traktatu wersalskiego w traktacie o ochronie mniejszości z 28 czerwca 1919 r. musiała zobowiązać się do przyznania niemieckiej mniejszości etnicznej, która jej przypadła, takich samych praw jak własnej ludności.
Podczas gdy kwestia mniejszości w zachodniej części Górnego Śląska została wkrótce zadowalająco uregulowana, niemiecka mniejszość narodowa we wschodniej części Górnego Śląska przez piętnaście lat obowiązywania porozumienia genewskiego, chronionego przez Ligę Narodów i nadzorowanego przez międzynarodową komisję, a także po jego zastąpieniu dwustronną niemiecko-polską deklaracją mniejszościową z 5 listopada 1937 r. aż do wybuchu II wojny światowej, ponieważ rząd centralny, a w szczególności pełniący od 1926 r. funkcję wojewody śląskiego Grażyński, traktowali wszelkie międzynarodowe regulacje dotyczące kwestii mniejszości jako ingerencję w suwerenność państwa polskiego i od samego początku, coraz bardziej lekceważąc podjęte zobowiązania, starali się wszelkimi środkami ograniczyć prawa niemieckiej mniejszości narodowej we wschodniej Górnym Śląsku we wszystkich dziedzinach życia, gwarantowane jej na mocy umowy.
Część 2
Polityka mniejszościowa wobec niemieckiej grupy etnicznej na wschodnim Górnym Śląsku w całym okresie międzywojennym charakteryzowała się dążeniem do podważenia ekonomicznych i kulturowych fundamentów niemieckiej grupy etnicznej poprzez planowe odbieranie lub ograniczanie jej podstaw egzystencji, a tym samym do wypędzenia jak największej liczby Niemców z tej obecnie polskiej, szczególnie cennej gospodarczo prowincji przemysłowej lub do asymilacji tych, których nie dało się wypędzić, ale trzymających się swojej niemieckości, i wchłonąć ich w polską kulturę.
Niniejsze opracowanie stanowi próbę prześledzenia, wychodząc od podstaw prawnych ochrony mniejszości we wschodniej Górnośląskiej, losów niemieckiej mniejszości narodowej, która po zakończeniu I wojny światowej znalazła się w granicach Polski, a tym samym niezamkniętego rozdziału międzywojennej historii stosunków między Niemcami a Polską. Opisuje liczne szykany i represje ze strony polskiego rządu praktycznie we wszystkich dziedzinach życia oraz desperacką walkę grupy etnicznej niemieckiej o swoje prawa i przetrwanie, a także stara się wykazać, że nawet przy najdokładniejszej regulacji umownej nie udało się osiągnąć pomyślnego współistnienia większości polskiej i mniejszości niemieckiej, pomimo wszystkich wysiłków niemieckiej mniejszości narodowej na rzecz lojalnej współpracy z narodem polskim, ponieważ polska polityka nawet do wybuchu II wojny światowej odmawiała niemieckiej mniejszości narodowej możliwości bycia elementem budującym państwo i pomostem w stosunkach międzypaństwowych.
O autorze
Dr Frank Keitsch jest wykładowcą antropologii pedagogicznej w Akademii Dowodzenia Bundeswehry w Hamburgu i opublikował m.in. „Die sprachlichen Verhältnisse im oberschlesischen Teil der Woiwodschaft Schlesien und das deutsche Minderheitsschulwesen in der Zwischenkriegszeit (15 lipca do 1 września 1939 r.)” (Sytuacja językowa w górnośląskiej części województwa śląskiego i niemieckie szkolnictwo mniejszościowe w okresie międzywojennym (15 lipca do 1 września 1939 r.)), Ratingen-Hösel 1977.
Spis treści
-Przedmowa
-Spis treści
-Wprowadzenie
-Istota mniejszości narodowej lub grupy etnicznej
-Ochrona mniejszości na wschodniej części Górnego Śląska na podstawie umowy o ochronie mniejszości z dnia 28 czerwca 1919 r. oraz niemiecko-polskiego porozumienia w sprawie Górnego Śląska z dnia 15 maja 1922 r.
-Liczba Niemców na wschodnim Górnym Śląsku
-Warunki, wynik i konsekwencje plebiscytu na Górnym Śląsku z 20 marca 1921 r.
-Konsekwencje gospodarcze podziału Górnego Śląska. Podstawy i rozwój przemysłu, rzemiosła i handlu
-Rolnictwo we wschodnim Górnym śląsku
-Partie niemieckie na wschodnim Górnym Śląsku
-Przedstawiciele Niemców w polskim Sejmie i Senacie
-Przedstawiciele Niemców w Sejmie Śląskim
-Gazety i czasopisma mniejszości niemieckiej
-Działalność kulturalna i stowarzyszenia mniejszości niemieckiej
-Kościół ewangelicki we wschodniej Górnośląski
-Kościół katolicki we wschodniej Górnośląski
– Niemieckie szkolnictwo mniejszościowe we wschodniej części Górnego Śląska, publiczne szkoły niemieckie
– Szkoły prywatne niemieckiej mniejszości narodowej:
– Szkoły średnie niemieckiej mniejszości narodowej.
– Problem kadry nauczycielskiej w niemieckich szkołach mniejszościowych
– Utrudnienia i przeszkody w pracy szkół mniejszościowych
– Wybrane przykłady orzecznictwa przewodniczącego Komisji Mieszanej w sprawach dotyczących szkół mniejszościowych.
-Walka językowa we wschodniej Górnym Śląsku, ze szczególnym uwzględnieniem opinii przewodniczącego Komisji Mieszanej z dnia 3 stycznia 1924 r. 15 grudnia 1926 r. i 19 sierpnia 1929 r. Postanowienie Rady Ligi Narodów z dnia 12 marca 1927 r. oraz wyrok Stałego Trybunału Międzynarodowego z dnia 26 kwietnia 1928 r.
-Wypieranie Niemców ze Wschodniego Górnego Śląska z miejsc pracy
-Wystąpienie Niemiec z Ligi Narodów, niemiecko-polski pakt o nieagresji i wypowiedzenie przez Polskę umowy o ochronie mniejszości.
-Negocjacje w sprawie deklaracji mniejszości narodowej w 1937 r.
-Starania przywódców mniejszości narodowej o uporządkowanie stosunków między mniejszością a państwem polskim
-Niemiecko-polska deklaracja mniejszości z 5 listopada 1937 r. i jej wpływ na sytuację grupy etnicznej Niemców we wschodniej Górnym Śląsku
-Sytuacja grupy etnicznej Niemców we wschodniej Górnym Śląsku w 1939 r.
-Uwagi
-Bibliografia
Wprowadzenie
strona 9, 10
… W wyniku tej decyzji Polska otrzymała 3214 km² = 33% obszaru poddanego głosowaniu, obejmującego 80% obszaru przemysłowego Górnego Śląska, 75% wydobycia węgla kamiennego, ponad 90% produkcji żelaza i prawie 82% produkcji cynku, z niemiecką populacją wynoszącą 892 547 – 42% liczby mieszkańców Górnego Śląska.
Warunkiem przyłączenia wschodniej części Górnego Śląska było zobowiązanie się Polski, wraz z podpisaniem traktatu wersalskiego, w traktacie o ochronie mniejszości z dnia 28 czerwca 1919 r. do traktowania grupy narodowości niemieckiej zamieszkującej część terytorium scedowaną przez Niemcy – obecnie mniejszości – zgodnie z postanowieniami tego traktatu i do nie dyskryminowania jej w żaden sposób.
Niemcy, które w wyniku podziału Górnego Śląska również otrzymały znaczną grupę etniczną Polaków, nie miały początkowo żadnych zobowiązań dotyczących mniejszości.
Aby jednak zapewnić równe traktowanie mniejszości po obu stronach, na mocy decyzji ambasadorów z dnia 20 października 1921 r. Niemcy również zostały zobowiązane do przyjęcia postanowień traktatu o ochronie mniejszości przynajmniej na okres przejściowy 15 lat w odniesieniu do części Górnego Śląska, która ostatecznie pozostała w składzie Rzeszy Niemieckiej.
Na podstawie tej decyzji 15 maja 1922 r. między Rzeszą Niemiecką a Republiką Polską zawarto niemiecko-polskie porozumienie w sprawie Górnego Śląska. Umowa ta, będąca specjalizacją i rozszerzeniem traktatu o ochronie mniejszości z dnia 28 czerwca 1919 r., została podobnie jak ten traktat objęta ochroną Ligi Narodów i regulowała szczegółowo problematykę mniejszości w podzielonym Górnym Śląsku.
Podczas gdy kwestia mniejszości w zachodniej Górnym Śląsku została wkrótce rozwiązana w sposób satysfakcjonujący, ponieważ rząd niemiecki starał się wypełniać postanowienia konwencji genewskiej nie tylko co do litery, ale także co do ducha, niemiecka grupa etniczna we wschodniej Górnym Śląsku od samego początku była uwikłana w ciągłą walkę z polskimi władzami o swoje prawa zagwarantowane w traktacie.
Zlekceważywszy warunek przyłączenia Górnego Śląska Wschodniego do grupy narodowości niemieckiej zawarty w umowie o ochronie mniejszości z dnia 28 czerwca 1919 r. oraz w niemiecko-polskiej polsko-niemieckim porozumieniu w sprawie Górnego Śląska z dnia 15 maja 1922 r., rząd polski, a w szczególności pełniący od 1926 r. funkcję wojewody śląskiego Graźynski, dążył przez cały okres obowiązywania porozumienia genewskiego, chronionego przez Ligę Narodów, a także po jego zastąpieniu dwustronnym niemiecko-polskim -polskiej deklaracji mniejszościowej z 5 listopada 1937 r. aż do wybuchu II wojny światowej, dążyły wszelkimi środkami do wyparcia lub asymilacji niemieckiej grupy etnicznej we wschodniej Górnym Śląsku.
Niniejsze opracowanie stanowi próbę prześledzenia losów niemieckiej mniejszości narodowej we wschodniej Górnym Śląsku, która po zakończeniu I wojny światowej znalazła się w granicach Polski, oraz wykazania, że nawet przy najdokładniejszych regulacjach traktatowych nie udało się osiągnąć harmonijnego współistnienia większości polskiej i mniejszości niemieckiej, pomimo ich wielokrotnie wykazywanej lojalności wobec państwa polskiego, ponieważ Polska nawet do wybuchu II wojny światowej, która przyniosła nowe, niezmierzone cierpienia dla Polski i Niemiec, nie była gotowa uznać w pełni, wbrew opinii wielu polskich autorów, zagwarantowanych umową praw do życia niemieckiej mniejszości narodowej we wschodniej Górnym Śląsku.
Z książki:
„Das Schicksal der deutschen Volksgruppe in Ostoberschlesien in den Jahren 1922-1939“
autora Frank Keitsch
Fundacja Haus Oberschlesien, Ratingen-Hösel, tom 1,
Wydawnictwo Laumann-Verlag Dülmen, 277 stron (1982)
Uwaga:
Tekst został automatycznie przetłumaczony na język polski przez serwis Deepl.com i dlatego może zawierać błędy tłumaczeniowe. Oryginalna wersja tego artykułu jest dostępna w języku niemieckim na stronie silesiaweb.net/das-schicksal-der-deutschen-volksgruppe-in-ostoberschlesien-in-den-jahren-1922-1939/
Referent: Frank Keitsch (Autor)
www.youtube.com/watch?v=PCv78upJFcI